در دنیای امروزی، مدیریت انبارداری مواد غذایی به چالشی مهم و حیاتی تبدیل شده است. این چالش ناشی از افزایش تقاضا برای محصولات غذایی سالم و با کیفیت، همچنین ضرورت حفظ استانداردهای بهداشتی و ایمنی در طول زنجیره تأمین است. در این راستا، تجهیز و طراحی انبارهای صنعتی مناسب برای نگهداری مواد غذایی می‌تواند نقش مهمی در دستیابی به این اهداف ایفا کند.
انبار و انبارداری از جمله مهم‌ترین بخش‌های یک سازمان یا شرکت هستند. این امر به دلیل آن است که بخش بزرگی از دارایی‌های سازمان‌ها در موجودی‌های انبار آنها انباشته شده است. بنابراین، موجودی کالاهای انبار باید به‌طور منظم و در محل‌های امن نگهداری شود، به‌طوری که دسترسی به آنها در مواقع لزوم به آسانی امکان‌پذیر باشد.
همچنین، نوع و مقدار مواد موجود در انبار، همراه با حداقل و حداکثر میزان موجودی هر یک از اقلام، باید به‌طور مستمر مورد توجه و بررسی انباردار قرار گیرد. این امر سبب می‌شود تا نقطه سفارش مواد به‌موقع انجام شود و از کمبود یا اضافه موجودی جلوگیری به عمل آید.
انواع انبار
انبارها از نظر ساختمان و نوع محصولات نگهداری شده به سه گروه تقسیم می‌شوند:
1. انبار پوشیده: این نوع انبار، کاملاً بسته و دارای سقف است. برخی کالاها به دلیل حساسیت یا مواد خاصی که در ساخت آنها به کار رفته است، باید در این نوع انبار نگهداری شوند.
2. انبار سرپوشیده: این انبار نیز دارای سقف است، اما چهار طرف آن باز و فاقد حفاظ جانبی است. کالاهایی که در معرض نور مستقیم آفتاب، برف و باران قرار گرفتن، ممکن است خاصیت خود را از دست دهند، در این نوع انبار نگهداری می‌شوند.
3. انبار باز: این نوع انبار به صورت محوطه است و معمولاً برای نگهداری کالاهایی مورد استفاده قرار می‌گیرد که در معرض نور آفتاب، برف و باران قرار گرفتن، خاصیت اولیه خود را از دست نمی‌دهند. در این انبارها نیز اصول انبارداری رعایت می‌شود.
اجزای اصلی یک انبار مطلوب و بهینه عبارتند از:
سیستم های قفسه بندی:
قفسه های مناسب برای نگهداری و سازماندهی کالاها
طراحی قفسه ها برای بهینه سازی فضا و دسترسی آسان
ماشین های گذاشت و برداشت بار:
جک های بالابر، جرثقیل ها و کامیون های مخصوص بارگیری
تجهیزات مکانیزه برای جابجایی و انتقال کالاها
ظروف مورد استفاده:
جعبه ها، پالت ها و سایر اقلام نگهداری کالاها
طراحی مناسب برای حفاظت و سازماندهی کالاها
روش ها و فرآیندهای عملیاتی:
فرآیندهای مدون برای ورود، نگهداری و خروج کالاها
بهینه سازی جریان مواد و کاهش تأخیرها
نرم افزار تخصصی انبار:
نرم افزار مدیریت انبار برای ردیابی موجودی و فرآیندها
یکپارچه سازی با سایر سیستم های سازمان
سیستم های تکمیلی و پشتیبان:
تجهیزات امنیتی، سیستم های اطلاع رسانی و نظارتی
زیرساخت های لجستیکی مانند حمل و نقل و تأمین کنندگان
این اجزا به طور یکپارچه باعث بهبود کارآیی، بهره وری و کنترل انبار می شوند.
طراحی و مکان‌یابی انبار صنعتی غذایی
نور انبار
در انبار مواد غذایی باید از تابش مستقیم نور آفتاب جلوگیری کرد اما تأمین نور مناسب و کافی برای این انبارها ضروری است. استفاده از لامپ‌های فلورسنت بهترین راهکار برای تأمین نور مناسب در انبار است. لامپ‌های فلورسنت علاوه بر تابش خوب نور، مصرف انرژی کمتری دارند.
دما و رطوبت مناسب در انبار
فرآیند اکسیداسیون میوه بخشی از ذات میوه است که از تنفس میوه ایجاد می‌شود. همین موضوع باعث ایجاد گرما در انبار میوه‌جات می‌شود. در انبار مواد غذایی باید در هر ساعت حداقل ده بار دمای انبار تعویض شود و انباردار موظف است دمای انبار را با استفاده از ترمومتر کنترل کند. هوای مناسب برای انبار مواد غذایی، هوای خشک و خنک است و باید رطوبت در انبار به حداقل ممکن کاهش یابد. رطوبت در انبار مواد غذایی بسیار خطرناک است و باعث ایجاد فساد می‌شود.
کنترل دما در انبار
تابلوی کنترل دمای محیط انبار همواره باید در معرض دید انباردار باشد. همچنین ترجیحاً باید تونل انجماد در سردخانه‌ها ایجاد شود.
انتخاب محل مناسب
انتخاب مکان مناسب برای احداث انبار صنعتی غذایی از اهمیت بسزایی برخوردار است. در این زمینه، باید به عواملی همچون دسترسی به شبکه حمل و نقل مناسب، نزدیکی به مراکز تولید و توزیع و همچنین دور بودن از آلودگی‌های محیطی توجه داشت. همچنین، زمین انتخابی باید از نظر اندازه، شکل و توپوگرافی مناسب باشد تا امکان طراحی و احداث انبار با فضای کافی و چیدمان مطلوب فراهم گردد.
معماری و طراحی
پس از انتخاب محل مناسب، مرحله طراحی و معماری انبار آغاز می‌شود. در این مرحله، باید به مسائلی همچون دسته‌بندی و چیدمان مناسب فضاهای انبار (مناطق ورود و خروج، انبارداری، نگهداری تجهیزات و…)، تأمین نور و هواکش مناسب، ایجاد سیستم‌های مدیریت دما و رطوبت، و همچنین سیستم‌های ایمنی و امنیتی توجه شود. همچنین، طراحی سیستم‌های بارگیری و تخلیه بار، راه‌های دسترسی و پارکینگ نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
مواد و تجهیزات مورد نیاز
در تجهیز انبار صنعتی غذایی، استفاده از مواد و تجهیزات مناسب و با کیفیت بالا ضروری است. از جمله این موارد می‌توان به رطوبت‌گیرها، سیستم‌های سرمایشی و گرمایشی، قفسه‌ها و پالت‌های استاندارد، تجهیزات بارگیری و تخلیه (علی‌الخصوص برای محصولات فسادپذیر)، سیستم‌های نظارتی و امنیتی، و همچنین وسایل ایمنی کارکنان اشاره کرد.
برترین استانداردهای انبار و سردخانه مواد غذایی
برای انبار و سردخانه مواد غذایی، استانداردهای متنوعی وجود دارد که به حفظ کیفیت و ایمنی محصولات غذایی و همچنین بهبود بهره‌وری فرآیندهای مرتبط با ذخیره‌سازی و نگهداری کمک می‌کنند. برخی از این استانداردها عبارتند از:
1. استاندارد انبارداری و سردخانه: این استاندارد شامل الزامات و دستورالعمل‌هایی برای طراحی، ساخت، نصب، اجرا و نگهداری ساختمان‌ها، تجهیزات و دستگاه‌های مورد استفاده در ذخیره‌سازی و نگهداری مواد غذایی است.
2. استانداردهای بهداشتی و ایمنی: این استانداردها دربرگیرنده الزامات و دستورالعمل‌هایی برای کاهش خطرات بهداشتی و ایمنی در انبارها و سردخانه‌ها همچون شیوه‌های بهداشتی، مانیتورینگ دما و رطوبت، برقراری مسیرهای حرکت محصولات و مسیر تهویه هوا و آتش‌نشانی است.
3. استانداردهای نگهداری و حمل‌ونقل محصولات: این استانداردها شامل الزامات و دستورالعمل‌هایی برای ذخیره‌سازی و نگهداری مواد غذایی و همچنین حمل‌ونقل آنها به منظور حفظ کیفیت و سلامت محصولات است.
4. استانداردهای مربوط به دستگاه‌ها و تجهیزات: این استانداردها دربرگیرنده الزامات و دستورالعمل‌هایی برای مراقبت، تعمیر و نگهداری دستگاه‌ها و تجهیزات به کار‌رفته در فرآیندهای انبار و سردخانه است.
5. استانداردهای مربوط به مدیریت کیفیت: این استانداردها شامل الزامات و دستورالعمل‌هایی برای اجرای یک سیستم مدیریت کیفیت موثر در انبار و سردخانه مانند برنامه‌ریزی، بررسی و بهبود فرآیندها، آزمون‌های کیفیت، مدیریت مشتریان و مدیریت پرسنل است.
استفاده از استانداردهای مرتبط در انبار و سردخانه مواد غذایی منجر به بهبود قابل توجه در کیفیت و ایمنی محصولات، کاهش هدررفت و افزایش بهره‌وری فرآیندها می‌شود. بنابراین، رعایت استانداردهای مناسب از اهمیت بالایی برخوردار است.
تجهیزات انبار مواد غذایی
سیستم کنترل دما و رطوبت
یکی از مهم‌ترین عوامل در حفظ کیفیت و ایمنی مواد غذایی نگهداری شده در انبار، مدیریت دما و رطوبت است. در این راستا، باید سیستم‌های مناسب سرمایشی و گرمایشی، همراه با سیستم‌های کنترل رطوبت در انبار پیاده‌سازی شود. این سیستم‌ها باید قادر به حفظ دمای مطلوب و رطوبت مناسب برای هر دسته از محصولات غذایی باشند.
بسته‌بندی و نگهداری
علاوه بر کنترل دما و رطوبت، نحوه بسته‌بندی و نگهداری مواد غذایی در انبار نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. محصولات باید در بسته‌بندی‌های استاندارد و مناسب نگهداری شده و از آسیب‌های فیزیکی، شیمیایی و میکروبی محافظت شوند. همچنین، چیدمان و سازماندهی مناسب قفسه‌ها و پالت‌ها برای دسترسی آسان و استفاده بهینه از فضای انبار ضروری است.
سیستم‌های ایمنی و امنیتی
برای حفاظت از مواد غذایی نگهداری شده در انبار در برابر خطرات احتمالی، اجرای سیستم‌های ایمنی و امنیتی مناسب ضروری است. این سیستم‌ها باید شامل تجهیزات آتش‌نشانی، دوربین‌های مراقبتی، سیستم‌های هشدار و نظارت، و همچنین سیستم‌های کنترل ورود و خروج باشند.
مدیریت موجودی و جابه‌جایی
یکی دیگر از جنبه‌های مهم مدیریت انبار، ردیابی و کنترل موجودی مواد غذایی است. این امر شامل ثبت و کنترل دقیق ورود و خروج محصولات، مدیریت انبارش و چرخش موجودی (FIFO)، و همچنین گزارش‌دهی موجودی در بازه‌های زمانی مناسب می‌باشد. همچنین، جابه‌جایی مواد غذایی در داخل انبار باید با استفاده از تجهیزات مناسب و با رعایت اصول ایمنی انجام شود.
ملاحظات قانونی و استانداردها
در تجهیز و مدیریت انبارهای صنعتی غذایی، باید به الزامات و استانداردهای قانونی مرتبط نیز توجه داشت. این الزامات شامل موارد متعددی همچون مجوزهای لازم برای احداث و بهره‌برداری انبار، رعایت مقررات بهداشتی و ایمنی محیط کار، مدیریت پسماندها و ضایعات.
سلامت و ایمنی کارکنان انبار
جابجایی و بلند کردن ناایمن اجسام، سبب آسیب به نیروی کار خواهد شد. معمولا بلند کردن اجسام سنگین و حمل اشتباه آن بیشترین آسیب به کمر و ستون مهره‌ها را خواهد زد. با استفاده از ابزار مکانیکی و آموزش صحیح کارگر، می‌توان از بروز آسیب جلوگیری کرد. خطرهای لیفتراک و عدم آموزش صحیح راننده لیفتراک. جابجایی و چیدمان اجسام به وسیله لیفتراک بین قفسه‌ها باید توسط نیروی متخصص انجام گیرد.
سقوط اجسام از طبقات بالای قفسه‌ها، سقوط اجسام یکی از مواردی است که سلامت کارکنان را تهدید می‌کند با چیدمان صحیح و اصولی اجسام بخصوص مایعات در قفسه‌ها می‌توان تا حد زیادی از آسیب جلوگیری کرد.
ایمنی در نقل و انتقال مواد غذایی در انبار
ایمنی در نقل و انتقال مواد غذایی در انبار یکی دیگر از نکات مهم است که بر حفظ سلامت محصولات تأثیر دارد. جابجایی مواد غذایی باید به گونه ای باشد که کیفیت آنها همانند زمان تولید حفظ شود و کالا بدون آسیب و با بالاترین کیفیت به دست مشتری برسد. استفاده از ابزار مناسب با وزن کالا از صدمه و آسیب جلوگیری خواهد کرد. به منظور حفاظت از کالاها، توصیه می شود از چنگک ها و قلاب های مخصوص متناسب با وزن کالاها استفاده شود.
درب‌ها و تجهیزات ایمنی انبار
درب‌ها یکی از تجهیزات مهم انبار هستند که انتخاب مناسب آنها به ایمنی انبار کمک می‌کند. اگر درب‌ها به درستی انتخاب نشوند، می‌توانند بر کارکرد بهینه سایر تجهیزات نیز تأثیر منفی بگذارند. درب‌ها باید مجهز به فنر یا درب بند اتوماتیک باشند تا به طور خودکار بسته شوند. همچنین، برای جلوگیری از ورود حشرات موذی، بهتر است در همه درب‌ها از پرده هوا استفاده شود.
برای خرید انبار برای مواد غذایی میتوانید با مشاوران ما در املاک شهر صنعت تماس بگیرید و از مشاوره های رایگان کارشناسان ما بهره مند شوید.
